Zacznijmy od początku, czyli opis najczęstszych dolegliwości i połączenie ich z fachowym nazewnictwem, aby ułatwić komunikację i wyszukiwanie.
Na początku naszej walki o pełnię sprawności przeszkody potrafią przybrać najróżniejszą formę. Mogą być barierami formalnymi, wynikającymi z procedur i biurokratyzacji. Niejednokrotnie potrafią wynikać z zagubienia i braku pomysłu na to, co robić dalej, gdzie się udać, czy prozaicznej wiedzy, o tym, co właściwie mówią lekarze i na czym polega diagnoza. Meandry terminologii neurologicznej potrafią przyprawić o dreszcze i zawroty głowy. Dla tego właśnie warto poznać kilka przydatnych pojęć, które w znaczny sposób ułatwią rozumienie i poruszanie się w świecie fachowej terminologii.
Wczesna rehabilitacja
działania rehabilitacyjne podejmowane na oddziale udarowym w ciągu pierwszych 24-48 godzin od przyjęcia do szpitala.
Więcej o wczesnej rehabilitacji po udarze mózgu
Objaw Babińskiego
jeden z podstawowych objawów sprawdzanych podczas badania neurologicznego. Polega na odruchowym wyprostowaniu palucha z jego zgięciem grzbietowym w trakcie drażnienia skóry boczno-dolnej powierzchni stopy. Może mu towarzyszyć zgięcie podeszwowe pozostałych palców stopy, zgięcie podeszwowe pozostałych palców z ich wachlarzowym odwiedzeniem (“objaw wachlarza” = “signe d’éventail”) albo zgięcie kończyny dolnej w 3 stawach (“potrójne zgięcie“, odruch obronny, odruch ucieczki). Występuje jako objaw fizjologiczny do 3. roku życia, po tym czasie jest traktowany jako patologiczny i świadczy o uszkodzeniu drogi korowo-rdzeniowej.
Postawa Wernickiego-Manna
(sylwetka Wernickiego–Manna) – charakterystyczna dla uszkodzenia drogi piramidowej w obrębie torebki wewnętrznej postawa ciała wynikająca ze wzmożonego napięcia mięśniowego zginaczy kończyny górnej oraz prostowników kończyny dolnej po stronie przeciwnej do uszkodzenia. Towarzyszy jej tzw. “chód koszący” polegający na zakreślaniu półkola kończyną dolną z niedowładem przy próbie chodzenia oraz braku skoordynowanych z kroczeniem ruchów kończyny górnej po tej samej stronie.
Dyzartria
jeden z typów zaburzeń mowy, wynikający z dysfunkcji aparatu wykonawczego (języka, podniebienia, gardła, krtani). Dysfunkcja może być spowodowana: uszkodzeniem mięśni, unerwiających ich nerwów czaszkowych, jąder tych nerwów, dróg korowo-jądrowych, układu pozapiramidowego. Różne odmiany dyzartrii występują np. po udarze w SM, czy przy parkinsonizmie.
Hipotonia
stan zmniejszonego napięcia mięśniowego, jest patologią. Hipotonia nie jest chorobą, lecz objawem. Zauważenie jej nie nastręcza trudności, nawet u noworodków, lecz diagnozowanie przyczyny może być niezwykle trudne. Hipotonia może być objawem wielu chorób wrodzonych, np. zespół Downa, achondroplazja, zespół Pataua i niedoczynność tarczycy, oraz nabytych, np. choroba Heinego-Medina, miastenia i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Hipertonia
stan zwiększonego napięcia mięśniowego. Występuje kilka rodzajów hipertonii mięśniowej, z których najważniejsze to: spastyczność oraz sztywność. Spastyczność wykazuje charakterystyczny objaw scyzorykowy, w którym ruch przebiega skokami. Opór przeciw wydłużaniu i rozciąganiu mięśnia jest elastyczny. Zauważa się także: nierównomierne i wzmożone napięcie poszczególnych grup mięśniowych, odruchy patologiczne, wygórowane odruchy ścięgniste i okostnowe. Sztywność natomiast cechuje: równomierny opór przez cały okres ruchu (lub też przebiega skokami),równomiernie położenie napięcia mięśniowego w poszczególnych grupach mięśni, najczęściej umiejscawia się w okolicy krzyża, stawu barkowego, karku, stawu łokciowego.
Przyczyny: przerwanie korowo-rdzeniowych dróg nerwowych, uszkodzenie mózgu (objawia się przewlekle spastycznym porażeniem połowicznym), uszkodzenie rdzenia (objawia się przewlekle spastycznym porażeniem kończyn dolnych), uraz, choroby naczyniowe, zakażenie, nowotwór, proces zwyrodnieniowy.
Porażenie połowiczne
porażenie mięśni jednej połowy ciała. Spowodowane jest uszkodzeniem drogi korowo-rdzeniowej w mózgu. Niedowład występuje po stronie przeciwnej do lokalizacji uszkodzenia z uwagi na skrzyżowanie dróg korowo-rdzeniowych (piramidowych)- droga rozpoczynająca się w jednej półkuli przechodzi na stronę przeciwną w pniu mózgu (skrzyżowanie piramid). Jeśli uszkodzenie występuje w torebce wewnętrznej mózgu porażenie połowicze przybiera charakterystyczną postać porażenia typu Wernickego-Manna. Jeśli uszkodzenie jest w lewej półkuli, to porażone będą kończyny po prawej stronie. Porażenie połowiczne najczęściej jest stwierdzane w przebiegu zawału mózgu, krwotoku do jamy czaszki (w tym udaru mózgu pochodzenia krwotocznego), bywa również objawem guza mózgu.
Hemipereza
Niedowład połowiczy – częściowe porażenie mięśni obejmujące jedną połowę ciała, będące następstwem uszkodzenia ośrodków ruchowych w mózgu lub rdzeniu kręgowym.
Monopereza
niedowład jednej kończyny powstały w wyniku organicznego uszkodzenia części pola ruchowego kory mózgowej.
Parapareza
Nniedowład (poprzeczny) obu kończyn dolnych o charakterze spastycznym lub wiotkim. Spowodowany jest najczęściej uszkodzeniem rdzenia kręgowego.
Afazja
Afazja czuciowa, ruchowa, semantyczna – to sytuacja, w jakiej osoba chora, która dotychczas nie miała żadnych problemów z funkcjami językowymi – ma trudności z mówieniem lub rozumieniem mowy, ma również problemy z pisaniem i czytaniem. Objawy polegające tylko na trudnościach z pisaniem lub czytaniem, bez zaburzeń mowy jako takiej, traktowane są osobno, jako aleksja (bądź dysleksja nabyta) i agrafia (lub dysgrafia nabyta).
Pojęcie afazji nie dotyczy żadnej konkretnej choroby, opisuje pewną grupę objawów wywołanych uszkodzeniem mózgu, którego przyczyny mogą być różne. Afazja powstaje w wyniku uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego bez względu na czynnik, który je wywołuje. Najczęściej uszkodzenie powstaje w wyniku urazu czaszkowo-mózgowego, udaru mózgu, procesu ekspansywnego, bądź procesu neurodegeneracyjnego prowadzącego do otępienia, tak więc afazja jest często kojarzona z tymi właśnie chorobami. Jest objawem ogniskowym, a więc jednoznacznie potwierdza zaburzenie neurologiczne i teoretycznie pozwala na wnioskowanie o lokalizacji uszkodzenia w mózgu.
Spastyczność
nieprawidłowe, nadmierne napięcie mięśni (hipertonia) przejawiające się oporem przy biernym rozciąganiu mięśni wzrastającym stopniowo wraz ze wzrostem szybkości rozciągania i zmieniającym się przy zmianie kierunku ruchu lub narastającym gwałtownie po przekroczeniu pewnej szybkości lub stopnia rozciągnięcia.
Ataksja
niezborność ruchów − zespół objawów określających zaburzenia koordynacji ruchowej ciała. Stanowi jedną z manifestacji wielu chorób centralnego układu nerwowego.
Jej istota polega na nieprawidłowym współdziałaniu mięśni agonistów i antagonistów w zakresie ich synchronii i regulacji napięcia mięśniowego. Ataksja przejawiać się może nieprawidłowościami chodu (chód chwiejny, na szerszej podstawie), niezgrabnością ruchów kończyn górnych szczególnie przy próbie wykonania określonych czynności oraz zaburzeniami wykonywania szybkich ruchów naprzemiennych.
Dłoń szponiasta (ręka szponiasta)
objaw występujący w przebiegu całkowitego uszkodzenia nerwu łokciowego. Charakteryzuje się nadmiernym wyprostowaniem palca IV i V w stawach śródręczno-paliczkowych oraz zgięciem w stawach międzypaliczkowych bliższych. Odwodzenie i przywodzenie palców jest zniesione, palec V ustawiony jest w odwiedzeniu, przywodzenie kciuka jest upośledzone.
Układ piramidowy
część układu nerwowego kontrolująca ruchy dowolne i postawę ciała. Układ piramidowy ma dwie drogi unerwiające ruchowo mięśnie. Pierwsza z nich to droga korowo-jądrowa, która unerwia mięśnie twarzoczaszki, szyi, a także część mięśnia czworobocznego. Druga to droga korowo-rdzeniowa, która unerwia resztę mięśni organizmu.
Układ pozapiramidowy
wraz z układem piramidowym bierze udział w wykonywaniu przez organizm czynności ruchowej. Jeśli jednak układ piramidowy zajmuje się czynnościami, które wymagają od nas skupienia (np. nauka jazdy na rowerze, nauka pisania), to układ pozapiramidowy powoli przejmuje i automatyzuje czynności, które wcześniej były pod kontrolą układu piramidowego. Układ pozapiramidowy jest więc układem wspomagającym, odciążającym nas od skupiania się nad codziennymi czynnościami, umożliwiający nam pewną automatyzację. Współdziała w wyzwalaniu ruchów dowolnych i regulowaniu napięcia mięśni szkieletowych.
Hipertensja
Nadciśnienie tętnicze, choroba nadciśnieniowa, – przewlekła choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi zarówno skurczowym (górnym), jak i rozkurczowym (dolnym).